شیمیدرمانی یکی از روشهای درمان سرطان است که با استفاده از یک یا چند داروی شیمیدرمانی انجام میشود.
به گزارش افرنگ خبر /شیمیدرمانی (به انگلیسی: Chemotherapy) یکی از روشهای درمان سرطان است که با استفاده از یک یا چند داروی شیمیدرمانی انجام میشود. شیمی درمانی معمولاً با هدف درمان سرطان با استفاده از ترکیبی از داروها یا با هدف افزایش عمر بیمار، ممانعت از گسترش سرطان و رفع بعضی از علائم سرطان به عنوان یک درمان تسکینی انجام میشود. داروهای شیمیدرمانی معمولاً به صورت غیر اختصاصی تزریق شده و در تمام بدن پخش میشوند. این داروها تأثیر سایتوتوکسیک دارند و وارد سلولها شده و با مهار میتوز و تقسیم سلولی یا با ایجاد اختلال در ساختار و عملکرد دیانای و جلوگیری از ترمیم و بازسازی دیانای مانع از تکثیر سلولهای سرطانی و رشد و گسترش آنها میشوند.
شیمیدرمانی ممکن است همراه با سایر روشهای درمان سرطان مانند پرتودرمانی، جراحی و گرماافزایی انجام گیرد. این نوع درمان همچنین ممکن است اثرات جانبی منفی بر سلولها و بافتهای سالم بدن مانند مغز استخوان، دستگاه گوارش و فولیکول مو داشته باشد و منجر به ریزش موها، نارسایی مغز استخوان، سرکوب سیستم ایمنی، مشکلات پوستی، مشکل در ناخنها و التهاب مخاط شود.
پیشینه
کاربرد داروهای شیمیایی به هند باستان برمیگردد. هندیها سیستمی از داروهای شیمیایی که آیورودا نامیده میشد را طراحی کردند، که در آن بعضی از فلزات همراه با برخی از گیاهان برای معالجه طیف وسیعی از بیماریها به کار برده میشد. بعد از آنها و در زمانی نزدیکتر به زمان ما در قرن دهم میلادی میتوان به پزشک ایرانی، محمدبن زکریای رازی اشاره کرد که استفاده از مواد شیمیایی از قبیل مس و زاج و جیوه و نمک ارسنیک و نمک آمونیم و طلا و گچ و خاک رس و صدف و قیر و الکل را به منظور معالجه بیماریها متداول ساخت. ساخت اولین داروی شیمی درمانی سرطان به اوایل قرن بیستم برمیگردد؛ ولی در اصل این دارو به این منظور ساخته نشد و قصد استفاده از آن به عنوان دارو نبود. این ماده گاز خردل بود که در جنگ جهانی اول به عنوان سلاح جنگی به کار برده شد و در فاصله جنگ جهانی اول و دوم و در جنگ جهانی دوم نیز بر روی آن مطالعاتی صورت گرفت. در طول جنگ جهانی دوم مشاهده شد که تعدادی از افراد که به صورت اتفاقی این گاز را تنفس کردهاند، سال ۱۹۴۰ به تعدادی از افراد که به نوع پیشرفته لیمفوما (سرطانی که به گلبولهای سفید خون مرتبط است) مبتلا بودند دارو به سیاهرگ آنها تزریق شد. بهبود آنها موقتی، ولی قابل ملاحظه بود. این تجربه به تحقیقات گسترده دربارهٔ مواد مشابهی که بتوانند بر روی سلولهای سرطانی چنین اثری بگذارند انجامید. صنایع چند میلیارد دلاری داروسازی ساخته شد و انقلابی هدفمند در زمینه داروسازی به وقوع پیوست؛ ولی محدودیتهایی در زمینه داروهای شیمیایی وجود داشت که هنوز نیز وجود دارد. اولین نوع مدرن ماده شیمی درمانی ارسفنامین بود که به پاول ارلیخ برمیگردد. همچنین ترکیبات آرسنیکی بود که در سال ۱۹۰۹ کشف شد و برای معالجه سیفلیس به کار برده شد. بعد از آن سولفانامیدها توسط دومگ و پنیسیلین توسط الکساندر فلمینگ کشف شد.
شیمی درمانی چیست؟
به عنوان بخشی از فرآیندهای طبیعی بدن، سلولها به صورت مداوم از راه تقسیم شدن، جایگزین میشوند. زمانی که سرطان ایجاد میشود، سلولها به صورت کنترلنشدنی و با سرعت غیرطبیعی تکثیر میشوند.
سلولهای بیشتر و بیشتری تولید میشود و این سلولها فضای بسیار زیادی را اشغال میکنند که در حقیقت در اختیار سلولهای سالم و مفید بوده است.
داروهای شیمی درمانی در توانایی تقسیم شدن سلول سرطانی مداخله میکنند. در این راستا ممکن است فقط از یک دارو یا ترکیبی از چند دارو استفاده شود.
این داروها ممکن است به صورت مستقیم وارد جریان خون بشوند و به سلولهای سرطانی سرتاسر بدن حمله کنند؛ یا به صورت اختصاصی فقط قسمتهای سرطانی را هدف قرار دهند.
دلایل انجام شیمی درمانی
شیمی درمانی یک دارو درمانی است که از مواد شیمیایی قوی برای از بین بردن رشد سریع سلولها در بدن استفاده میشود. شیمی درمانی اغلب در درمان سرطان مورد استفاده قرار میگیرد، زیرا سلولهای سرطانی خیلی سریعتر از اکثر سلولهای بدن رشد میکنند و تکثیر میشوند. داروهای شیمی درمانی بسیاری در دسترس هستند که به تنهایی یا ترکیبی برای معالجه طیف گستردهای از سرطان مورد استفاده قرار میگیرند. اگر چه این درمان روشی موثر برای بسیاری از انواع سرطان است، اما این روش درمانی نیز خطر و عوارض جانبی به همراه دارد. برخی از عوارض شیمی درمانی خفیف و قابل درمان هستند، در حالیکه برخی دیگر میتوانند عوارض جدی ایجاد کنند.
این درمان برای از بین بردن سلولهای سرطانی در مبتلایان به سرطان استفاده میشود. دلایل مختلفی وجود دارد که میتوان از شیمی درمانی برای درمان مبتلایان به سرطان استفاده کرد:
برای درمان سرطان بدون درمانهای دیگر: شیمی درمانی میتواند به عنوان اصلیترین یا تنها درمان سرطان استفاده شود.
پس از روشهای درمانی دیگر سلولهای سرطانی را از بین میبرد: شیمی درمانی را میتوان بعد از درمانهای دیگر مانند جراحی برای از بین بردن سلولهای سرطانی که ممکن است در بدن باقی مانده باشند، استفاده کرد.
شما را برای سایر درمانها آماده میکند: از شیمی درمانی میتوان برای کوچک کردن تومور استفاده کرد و همچنین شیمی درمانی میتواند در کنار سایر درمانها از جمله جراحی، پرتو درمانی برای کمک به بهبود سرطان مورد استفاده قرار بگیرد.
برای از بین بردن علائم و نشانه ها: شیمی درمانی به از بین بردن علائم و نشانههای سلولهای سرطانی کمک بسزایی میکند.
شیمی درمانی چه کار میکند؟
داروهای شیمی درمانی میتوانند:
* تقسیم سلولی را معیوب کنند یا از آن جلوگیری کنند. این کاری است که داروهایی با سمیت سلولی انجام میدهند.
* منبع غذای سلول را هدف قرار دهند و اجازه ندهند هورمونها و آنزیمهای لازم به سلول سرطانی برسد.
* سلولهای سرطانی را ترغیب به خودکشی کنند. در اصطلاح پزشکی به این امر خزان یاختهای میگویند.
* جلوگیری از تشکیل و رشد مویرگهای تازه که وظیفهی خونرسانی به غدهی سرطانی را به عهده دارند. البته تاثیرگذاری این روش در سالهای اخیر مورد تردید قرار گرفته است.
برخی پژوهشها نشان داده است اگر به جای گرسنگی دادن به سلول سرطانی جلوی رسیدن خون به آن را بگیریم، ممکن است مقاومت آن را در مقابل درمان بالا برده و احتمال متاستاز را بیشتر کنیم. از طرف دیگر مطالعات بیشتر، دانشمندان را متقاعد کرده است که استفاده از همین روشها ممکن است همچنان اثربخش باشد.
دانشمندان اظهار کردهاند که اگر پروتئینهایی را هدف قرار بدهیم که توسط سرطان گسترش داده شدهاند، میتوانیم خطر مقاومت در برابر درمان یا احتمال متاستاز را کاهش دهیم.
عملکرد شیمی درمانی به چه صورت است
داروهای شیمی درمانی به چند روش مختلف عمل میکنند. آنها میتوانند:
* سلولهای سرطانی و سلولهای سالم را از بین میبرند
* تنها با سلولهای سرطانی مقابله میکنند
* تومورها را از عروق خونی در حال رشد، که به رشد سریع آنها کمک میکنند، محروم میسازند
* به ژنهای سلولهای سرطانی حمله میکنند تا این سلولها از بین بروند و نتوانند تومورهای جدیدی ایجاد کنند
داروهای شیمی درمانی بر چه اساسی تعیین میشوند؟
پزشک بر اساس عوامل مختلفی از جمله نوع سرطان، مرحله سرطان، سلامتی کلی، درمانهای قبلی سرطان و اهداف و ترجیحات بیمار این داروها را تعیین میکند.
نحوه تجویز داروها به چه صورت است؟
داروهای شیمی درمانی را میتوان به روشهای مختلفی از جمله موارد زیر دریافت نمود:
– تزریقی
شیمی درمانی غالباً به صورت تزریق داخل ورید انجام میشود. این داروها را میتوان با قرار دادن یک لوله یا سوزن به داخل رگ در بازو یا توسط دستگاهی که از طریق رگ در قفسه سینه است، وارد بدن نمود.
– قرص
برخی از داروهای این روش درمانی را میتوان به صورت قرص یا کپسول مصرف نمود.
– پمادهای شیمی درمانی
پمادها یا ژلهای حاوی داروهای شیمیدرمانی را میتوان برای درمان انواع خاصی از سرطان پوست بر روی پوست قرار داد.
– داروهای شیمی درمانی که برای درمان یک ناحیه از بدن استفاده میشوند.
داروهای شیمی درمانی را میتوان مستقیماً در یک ناحیه از بدن استفاده نمود.
به عنوان مثال میتوان مستقیماً آنها را در ناحیه شکم (شیمی درمانی داخل صفاقی)، حفره قفسه سینه (شیمی درمانی داخل پلور) یا سیستم عصبی مرکزی تجویز کرد.
همچنین میتوان داروها را از طریق مجرای ادرار به داخل مثانه وارد نمود. (شیمی درمانی داخل مثانه)
– شیمی درمانی که مستقیماً به سرطان داده میشود.
شیمی درمانی را میتوان مستقیماً به سرطان یا بعد از جراحی در جایی که توده سرطانی قرار داشت، انجام داد.
به عنوان مثال، ویفرهای نازک دیسک شکل حاوی داروهای شیمی درمانی را میتوان در حین جراحی در نزدیکی تومور قرار داد.
ویفرها با گذشت زمان منقبض شده و داروهای شیمی درمانی را آزاد میکنند.
داروهای شیمی درمانی همچنین ممکن است به داخل ورید یا شریانی که مستقیماً تومور را تغذیه میکند، تزریق شود.
عوارض جانبی شیمی درمانی
شیمی درمانی گاهی عوارض جانبی شدیدی دارد. اما پیشرفتهای علمی اخیر بسیاری از آنها را تا حدود زیادی قابل کنترل کرده است.
با توجه به نوع و گستردگی درمان و برخی عوامل فردی دیگر، این عوارض جانبی ممکن است خفیف یا شدید باشند. بعضی افراد هم هیچ عوارض جانبی را تجربه نمیکنند.
در ادامه مهمترین و شایعترین عوارض جانبی را شرح میدهیم.
۱. تهوع و استفراغ
حالت تهوع و استفراغ برای ۷۰٪ از بیماران پیش میآید. داروهای ضدتهوع میتوانند به آنها کمک کنند. این داروها حتی زمانی که این عوارض از بین رفتهاند هم باید مصرف شوند که از بروز مجدد تهوع و استفراغ جلوگیری شود.
زنجبیل و محصولات زنجبیلی به اثربخشی بهتر داروهای ضدتهوع کمک میکنند.
۲. ریزش مو
مو چند هفته پس از شروع برخی از شیمی درمانیها میریزد یا نازک و شکننده میشود. ریزش مو در هر منطقه از بدن ممکن است رخ بدهد.
ریزش مو هیچ عوارضی برای سلامتی به همراه ندارد اما باعث ناراحتی و فشار ذهنی بیمار میشود. پزشک ممکن است بیمار را به جلسه مشاوره بفرست یا از او بخواهد از کلاهگیس و وسایل مشابه استفاده کند.
استفاده از یک کلاه سرد هنگام دریافت دارو در جلسهی شیمی درمانی میتواند میزان ریزش مو را کاهش بدهد اما بیمارانی که برای آنها دارو باید به جمجمه برسد، نمیتوانند از روش کلاه سرد استفاده کنند. مانند بیماران دارای سرطان خون.
مو معمولا پس از اتمام درمان به صورت طبیعی دوباره رشد میکند. البته ناخنها هم ممکن است نرم و شکننده شوند.
پوست ممکن است خشک و دردناک شود و نسبت به نور آفتاب حساسیت بیشتری نشان دهد. بیماران باید در ساعتهای میانی روز از نور آفتاب دور بمانند یا از لباسها و لوسینهای مناسب برای پوشاندن پوست استفاده کنند.
۳. خستگی مفرط
خستگی مفرط یکی از عوارض جانبی شایع است. این خستگی ممکن است مداوم بوده یا فقط پس از یک سری از فعالیتهای خاص نمایان شود. بیمار باید زمان زیادی را استراحت کند و از فعالیتهای سنگین بدنی اجتناب کند.
البته خستگیهای بسیار شدید ممکن است نشانهای از کم شدن گلبولهای قرمز خون باشد و باید به پزشک معالج گزارش داده شود.
۴. مشکلات شنوایی
اثرات سمی شیمی درمانی ممکن است باعث کاهش موقتی یا دائمی شنوایی در برخی از بیماران شود.
۵. کم شدن تعداد گلبولهای سفید خون و احتمال ابتلا به عفونت
زمانی که شیمی درمانی شروع میشود سیستم ایمنی بدن ضعیف میشود زیرا تعداد گلبولهای سفید خون کم میشود. به این عارضه نوتروپنی میگویند. گلبولهای سفید خون بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند که با عوامل عفونتزا مبارزه میکنند. به همین دلیل شخص ممکن است در برابر عفونتها آسیبپذیرتر بشود.
استفاده از داروهای آنتی بیوتیک میتواند در گذر از این مرحله کمک کند. البته بیمار و افرادی که از او مراقبت میکنند هم باید موارد بهداشتی را رعایت کنند.
مواردی مانند:
* رعایت بهداشت شخصی: شستشوی مداوم دست با آب گرم و صابون، استحمام منظم، تعویض لباسها و ملحفهها و شستشوی سرویس بهداشتی.
* رعایت بهداشت مواد غذایی: مواردی که برای حفظ سلامت مواد غذایی لازم است مانند شستشوی مناسب سبزیجات، پخت کامل محصولات دامی و تمیز نگه داشتن سطوح آشپزخانه رعایت شود.
* اجتناب از افراد دارای بیماری عفونی
* مراقبت از زخمهای پوستی: این زخمها باید به دقت تمیز و پانسمان شوند که هیچ باکتری و میکروبی نتواند از آن طریق وارد بدن شود.
اگر فردی که شیمی درمانی دریافت میکند دچار بیماری عفونی شود، باید به سرعت درمان شود. این درمان ممکن است شامل بستری شدن در بیمارستان و دریافت آنتیبیوتیک تزریقی هم باشد.
۶. کم شدن پلاکتهای خون و مشکلات خونریزی
این عارضه که به نام ترومبوسیتوپنی هم شناخته میشود ممکن است مشکلاتی در رابطه با لخته شدن خون ایجاد کند.
پلاکتها آن دسته از سلولهای خونی هستند که به لخته شدن خون کمک میکنند. در صورتی که تعداد این پلاکتها کم شود ممکن است مشکلاتی نظیر خونریزی بینی و لثه یا بند نیامدن خون از زخمها به وجود بیاید.
اگر پلاکتها از میزان معینی کمتر شوند، بیمار به انتقال خون نیاز پیدا میکند.
برای کم شدن خطر خونریزی فرد باید:
* از تیغ و وسایل اصلاح دیگر استفاده نکند.
* از مسواک با برس نرم استفاده کند.
* هنگام کار با وسایل تیز و برنده بسیار احتیاط کند. پوشیدن دستکش کار میتواند گزینۀ مناسبی باشد.
۷. کم شدن گلبولهای قرمز خون و کمخونی
گلبولهای قرمز خون، اکسیژن را به تمام بافتهای بدن میرسانند. کم شدن تعداد این گلبولها به کمخونی منجر میشود و نشانههایی مانند خستگی، نفس کم آوردن و تپش قلب دارد.
شخصی که دچار کم خونی شدید است به سرعت نیاز به انتقال و تزریق خون دارد.
منابع غنی آهن در مواد غذایی مانند سبزیجاتی با رنگ سبز تیره، حبوبات، گوشت، آجیل ها، کشمش و زردآلو به تولید بیشتر گلبول قرمز کمک میکنند.
۸. التهاب غشاء مخاطی
این عارضه میتواند هر بخش از دستگاه گوارش مانند دهان، معده، رودهها، رکتوم و مقعد را درگیر کند.
التهاب غشاء مخاط دهانی معمولا بین ۷ تا ۱۰ روز پس از شروع شیمی درمانی پدیدار میشود. درد این عارضه مانند زمانی است که دهان سوخته باشد.
ممکن است زخمهایی در گوشههای دهان، زبان یا لبها ایجاد شود که خوردن و حرف زدن را دردناک کند. اگر این زخمها خونریزی کنند خطر ابتلا به عفونت وجود دارد.
شدت این عارضه به قدرت و دوز داروهای شیمی درمانی بستگی دارد.
برای کم کردن خطر ابتلا به این عارضه داروهای جدیدی وجود دارد. التهاب غشاء مخاطی یکی دو هفته پس از پایان شیمی درمانی از بین میرود.
۹. بی اشتهایی
شیمی درمانی یا خود بیماری سرطان، روی سطح سوخت و ساز بدن اثر میگذارند و منجر به کاهش اشتها و کاهش وزن میشوند. این عارضه ممکن است تا زمان بهبود بیماری و تمام شدن درمان ادامه پیدا کند. شدت بیاشتهایی به نوع سرطان و شیمی درمانی بستگی دارد.
خوردن وعدههای کوچک اما بیشتر در طول روز میتواند نیاز بدن به مواد مغذی را تامین کند. نوشیدن مایعات از طریق نی هم به بیمار کمک میکند سطح مایعات بدن را در حد طبیعی نگه دارد.
بیمارانی که نمیتوانند به صورت طبیعی غذا و مایعات را ببلعند باید در بیمارستان بستری شوند. در این حالت آنها از طریق لولهای تغذیه میشوند که مواد غذایی را مستقیم از وارد معده میکند. این لوله از طریق بینی تا معده کار گذاشته میشود.
۱۰. مشکلات بارداری و باروری
بسیاری از بیماران در طول دورهی شیمی درمانی تمایل خود را به رابطهی جنسی از دست میدهند؛ اما این مشکل پس از اتمام درمان برطرف میشود.
با توجه به نوع دارویی که مصرف میشود، شیمی درمانی ممکن است روی باروری زنان و مردان اثر منفی بگذارد. پس از تکمیل درمان قدرت باروری معمولا –نه همیشه– به حالت قبل بازمیگردد.
بیمارانی که تمایل دارند پس از پایان شیمی درمانی بچهدار شوند، بهتر است پیش از شروع آن اسپرم یا تخمک خود را فریز کنند و نگه دارند.
برخی از داروهای شیمی درمانی میتوانند برای جنین نقصهای مادرزادی ایجاد کنند. به همین دلیل مهم است که فرد در این دوره باردار نشود. باید حین شیمی درمانی و حداقل تا یک سال پس از آن از روشهای پیشگیری از بارداری استفاده شود. البته داروهای خوراکی ممکن است با داروهای شیمی درمانی تداخل ایجاد کنند.
اگر شخص بیمار باردار است یا در طول شیمی درمانی باردار شده است، لازم است در اولین فرصت این موضوع را با پزشک معالج درمیان بگذارد.
۱۱. مشکلات گوارشی
بروز اسهال طبیعی است، چون مقدار زیادی از سلولهای مرده و آسیبدیده باید از بدن دفع بشوند. یبوست هم عارضۀ شایع دیگری است. این عوارض ممکن است چند روز پس از شروع درمان حادث بشوند.
۱۲. مشکلات شناختی و سلامت ذهنی
حدود ۷۵٪ از بیماران مشکلاتی مانند عدم تمرکز، تفکر منسجم و اشکال در حافظهی کوتاهمدت را در حین دورهی شیمی درمانی گزارش میدهند. برای ۳۵٪ از آنها این مشکلات ممکن است تا چند ماه یا چند سال پس از پایان درمان هم ادامه پیدا کند.
بیماران ممکن است در زمینۀ استدلال، تشخیص و انجام چند کار به صورت همزمان هم دچار مشکلاتی بشوند.
تغییرات خلقی و افسردگی هم ممکن است بروز کنند که مربوط به خود روند درمان یا ترس از آینده است.
توصیه های مهم در طول شیمی درمانی
همان طور که می دانید استفاده از مواد خوراکی سالم همیشه از جایگاه و اهمیت بالایی در سلامتی بدن برخوردار بوده است. شما با تغذیه مفید می توانید به درمان و بهبودی بیماری خود کمک بسزایی کنید. به طور خلاصه در صورت عدم وجود مشکلات خاص، صرفا توصیه می شود رژیم غذایی متنوعی را همراه با وعده های غذایی مکرر و سبک دنبال کنید. نکاتی که باید رعایت کنید شامل موارد زیر می باشد:
* نوشیدن حداقل دو لیتر آب در روز به عملکرد بهتر کلیه ها و همچنین به دفع صحیح داروها کمک می کند.
* به دلیل بی اشتهایی در طول درمان، توصیه می شود در طول روز چند وعده غذایی سبک میل کنید.
* در صورت تهوع و استفراغ بهتر است از غذای خشک استفاده کنید.
* از مصرف نمک و ادویه جات جدا خودداری کنید.
* در صورت بروز اسهال، برای جلوگیری از کم آبی، مصرف غذای سبک و افزایش مایعات مصرفی بسیار مهم است.
* در صورت یبوست باید از مواد غذایی حاوی فیبر (میوه و سبزیجات) مصرف کنید.
* در طی شیمی درمانی برای تقویت ارگان های بدن مقدار زیادی کالری دریافت کنید.
* رژیم های غذایی با پروتئین بالا برای بیماران مبتلا به سرطان توصیه می شود، زیرا پروتئین به قوی شدن عضلات کمک می کند.
* رژیم های قلیایی قدرت اکسیدانی و ضد سرطانی بالایی دارند که باعث جلوگیری و درمان سرطان می شود.
جمع بندی
سرطان یکی از بیماری های رایج در سر تا سر دنیا می باشد که با داشتن اطلاعات کافی، تشخیص زود هنگام قابل پیشگیری و درمان است. در طول انجام شیمی درمانی گفت و گو با مشاور و پزشک معالج می تواند تاثیر بسزایی در روحیه و کمک به بهبودی حال شما داشته باشد. کلینیک کانسر پردیس شیراز با کادر مجرب و با دستگاه های مدرن و مجهز خود راه را برای شما عزیزان آسان کرده است و در محیطی با آرامش در کنار شما خواهد بود. شاید با شنیدن کلمه سرطان به طور نا خودآگاه در شما حس بدی به وجود بیاید ولی باید این را بدانید که با آگاهی و اطلاع در مورد سرطان، تشخیص سرطان و راه های درمان سرطان کمک ویژه ای به خودتان می کنید.
کلید واژه
ارسال نظرات