به گزارش افرنگ خبر / بررسی عملکرد اقتصادی مناطق آزاد در دنیا نشان می‌دهد در دهه‌های اخیر، مناطق آزاد تجاری - صنعتی یا سایر عناوین مصطلح آن، از جمله مناطق ویژه اقتصادی و مناطق پردازش صادرات، مهمترین پیشران توسعه اقتصادی و پیشرفت در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه فعلی از جمله، سنگاپور، هنگ کنگ، امارات متحده عربی، مالزی، چین، هندوستان، ترکیه، کره جنوبی و… بوده است.

این کشورها از طریق تسهیل شرایط سرمایه گذاری خارجی و همچنین اعطای امتیازات هدفمند، و ایجاد بستر مناسب برای تجارت بین الملل، علاوه بر جذب مقادیر زیادی سرمایه گذاری خارجی، ضمن افزایش تولید ناخالص داخلی، درآمد سرانه ملی خود را افزایش داده و شرایط بهتری برای کشور و مردم خود به وجود آورده اند.

نزدیک به ۳ دهه از تصویب و ایجاد اولین مناطق آزاد کشورمان در کیش، قشم و چابهار می‌گذرد اما این مناطق و مناطق آزاد دیگری که تعداد آنها با تصویب ۷ منطقه آزاد جدید در سال جاری به ۱۵ منطقه افزایش یافته، نتوانسته اند توفیق قابل توجهی در رسیدن به اهداف مورد نظر خود داشته باشند.

برای بررسی عوامل این مسأله و شناسایی موانع توسعه و ارائه راهکارهایی برای رفع موانع، گفتگویی انجام داده ایم با دکتر محمد ولی روزبهان عضو هیئت علمی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور که علاوه بر داشتن سابقه مسئولیت در چند سازمان اقتصادی، مدتی نیز به عنوان رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل منطقه آزاد تجاری- صنعتی انزلی خدمت کرده است.

متن کامل گفتگو به شرح زیر است:

ضمن تشکر از شما برای حضور در این گفتگو، لطفاً در خصوص مناطق آزاد و نقش آنها در توسعه کشورها توضیح دهید.

روزبهان: قطعاً یکی از ابزارهای بسیار مهم کشورها برای حرکت پرشتاب به سمت پیشرفت، مناطق آزاد هستند. کشورهای زیادی با استفاده از فرآیندها و امکانات مختلف مناطق آزاد، با جذب سرشار سرمایه‌های داخلی و خارجی، موجب تسریع در روند توسعه یافتگی خود شده و راه‌های طولانی را در زمان بسیار کمتری سپری کردند و علاوه بر بهره مندی از مواهب سرمایه گذاری انجام شده، در زمینه‌های افزایش ثروت ملی و تولید ناخالص داخلی و اشتغال و درآمد سرانه، با افزایش تراز مثبت تجاری، میزان تأثیر گذاری خود در اقتصاد و تجارت جهانی را افزایش داده‌اند که نمونه‌های زیادی را می‌توان در میان کشورهای دور و نزدیک نام برد.

با توجه با فواید ذکر شده برای مناطق آزاد، چرا علی رغم گذشت چند دهه از فعالیت مناطق آزاد در کشورمان، نتایج مورد انتظار به دست نیامده و عملکرد مناطق آزاد کشور، تفاوت معنی داری با سایر مناطق آزاد موفق جهان دارد؟

روزبهان: برای ارائه پاسخ به این سوال مهم، پژوهشی با عنوان «بررسی عملکرد اقتصادی مناطق آزاد و پیشنهاد رویکردهای آینده» توسط اینجانب در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور با استفاده از روش‌های «پژوهش اسنادی» و «مطالعات میدانی» انجام شد که در گام اول، عملکرد مناطق آزاد کشور در طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ در شاخص‌های سرمایه گذاری خارجی و داخلی، صادرات و تولید که جز اهداف ذکر شده در بند ۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ابلاغی مقام معظم رهبری بوده و همچنین در اهداف ذکر شده در ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد، ارتقا این شاخص‌ها آمده است مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در گام دوم، آسیب شناسی و شناخت عوامل عدم موفقیت مناطق آزاد کشور در دستیابی به اهداف تعیین شده و احصا راهکارهای مورد نیاز برای حصول اهداف انجام گرفت.

بر اساس یافته‌های پژوهش، عوامل شناسایی شده عدم موفقیت مناطق آزاد کشور در دستیابی به اهداف مورد نظر را می‌توان در دو گروه اصلی عوامل درونی و عوامل بیرونی معرفی کرد.

عوامل درونی که به نقاط ضعف و موانع داخل مجموعه مناطق آزاد توجه دارند به دو زیر گروه: ۱. عوامل ساختاری و ۲. عوامل عملکردی قابل تفکیک هستند.

همچنین عوامل بیرونی که به تهدیدات و چالش‌های خارج از محدوده عمل و تصمیم گیری مدیریت مناطق آزاد اشاره دارند به سه زیر گروه: ۱. عوامل ناشی از اقدامات و اعمال قدرت نهادهای قانونی و تصمیم گیر داخلی کشور، ۲. عوامل ناشی از اقدامات با منشأ خارج از کشور و ۳. عوامل مرتبط با شرایط عمومی اقتصادی کشور تفکیک می‌شوند.

در پژوهش انجام شده، مجموعاً ۲۴ عامل بر اساس نظرات تعدادی از سرمایه گذاران، مدیران و کارشناسان مناطق آزاد و صاحب نظران شناسایی شد. مجموعه این عوامل که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد منجر به عملکرد ضعیف مناطق آزاد کشور شده است به طوری که عملکرد مناطق آزاد کشورمان در شاخص سرمایه گذاری خارجی ۱۰ درصد و در شاخص صادرات کمتر از ۱ درصد در مقایسه با سرزمین اصلی است، در حالی که به عنوان مثال در شاخص سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد کشورهای مالزی، کره جنوبی و چین به ترتیب ۷۲ درصد، ۲۸ درصد و ۱۹ درصد و در شاخص صادرات، کشورهای چین، مالزی، هند و امارات به ترتیب ۷۵ درصد، ۴۹ درصد، ۲۶ درصد و ۳۰ درصد در اقتصاد کشورشان نقش آفرینی می‌کنند.

برخی از علل عدم موفقیت سرمایه گذاری خارجی در مناطق آزاد کشور به شرح زیر است:

- عدم وجود زیرساخت‌های اساسی لازم برای توسعه و سرمایه گذاری بخش خصوصی در مناطق آزاد