به گزارش افرنگ خبر / جهان در مقابل پاندمی قرار گرفته بود که روز به روز بر تعداد جانباختگانش افزوده می‌شد و بنابراین سیستم‌های بهداشت و درمان مجبور بودند برای نجات بشر از عصیان این ویروس، دست به کار شوند و هر چه سریع‌تر واکسن‌سازی را آغاز کنند. بر همین اساس بود که سازمان بهداشت جهانی نیز اجازه داد تا فازهای تولید واکسن خلاصه شود و واکسن‌سازی علیه پاندمی قرن سرعت گیرد تا بتوان نوش‌دارویی برای جلوگیری از تراژدی افزایش مرگ‌های کرونایی به دست آید.

بر همین اساس بود که کشورها برای تولید واکسن کرونا دست به کار شدند و موفق به تولید اولین واکسن‌ها علیه ویروس تاج‌دار شدند. در کشور ما هم اعلام شد برای تامین واکسن کرونا چهار مسیر اصلی در پیش گرفته می‌شود؛ تولید داخلی واکسن، تولید مشترک با واکسن‌سازان مطرح دنیا، خرید از واکسن‌سازان خارجی و همچنین خرید واکسن از سبد کووکس به عنوان مجموعه‌ای که برای توزیع عادلانه واکسن‌های کرونا در سازمان جهانی بهداشت شکل گرفته بود.

ماجرای تامین واکسن کووید-۱۹ در ایران بویژه در ماه‌های ابتدایی شیوع بیماری با حاشیه‌هایی همراه بود. پرونده واکسیناسیون کرونا در ایران از روزهای نخست تاکنون را در بخش دوم مصاحبه تفصیلی ایسنا با دکتر کیانوش جهانپور – سخنگوی سابق وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشستیم که در پی می‌خوانید:

در همین زمینه بخوانید:

بازخوانی روزهای پرحاشیه کرونا با «آقای سخنگو»

برنامه‌ریزی واکسیناسیون ایرانی‌ها از بهمن 1399 تا بهمن 1400

دکتر کیانوش جهانپور در بخش دوم گفت‌وگوی تفصیلی خود با ایسنا، در تشریح اقدامات ایران در جهت تامین، خرید و تولید واکسن‌ کرونا از ماه‌های ابتدایی اپیدمی در کشور تاکنون، گفت: ایران برای واکسیناسیون کرونا مطابق برنامه اعلامی در دی‌ماه ۱۳۹۹، برای ۲۸۰ میلیون دز واکسن در یک پروسه یک ساله از بهمن ۱۳۹۹ تا بهمن ۱۴۰۰ تمهید و برنامه ریزی کرده بود تا بلکه حداقل ۱۴۰ میلیون دُز مورد نیاز برای برنامه یک ساله محقق شود. تحقیق و توسعه واکسن‌های ایرانی از فروردین ۱۳۹۹ کلید خورد، مذاکرات برای تولید مشترک واکسن با کوبا از تابستان ۹۹ آغاز شد و به نتیجه رسید، سهم سبد کووکس ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دز واکسن بود که قرارداد آن شهریور ۱۳۹۹ نهایی شد و دی ماه پول آن البته با حدود ۷۰ روز تاخیر بعلت تحریم‌های بانکی و نیاز به اخذ مجوز از نهاد تحریم کننده آمریکایی، واریز شد، پیش بینی‌ها و وعده ها این بود که کووکس قبل پایان سال شمسی ۹۹ اولین محموله را ارسال کند، اما حتی تا بهار ۱۴۰۰ هم اولین محموله‌های آن نرسیده بود و محموله ورودی کسری از آنچه بود که در برنامه کووکس وعده داده شده بود.

ایران برای واکسیناسیون کرونا مطابق برنامه اعلامی در دی‌ماه ۱۳۹۹، ۲۸۰برای میلیون دز واکسن در یک پروسه یک ساله از بهمن ۱۳۹۹ تا بهمن ۱۴۰۰ تمهید و برنامه‌ریزی کرده بود تا بلکه حداقل ۱۴۰ میلیون دُز مورد نیاز برای برنامه یک ساله محقق شود.

وی  در تشریح این اقدامات گفت: مقرر شده بود بر اساس برنامه ملی واکسیناسیون از بهمن ۱۳۹۹ در ۴ فاز برای بازه زمانی یک ساله یعنی تا بهمن ۱۴۰۰، دو سوم جمعیت واکسینه شود. شروع واکسیناسیون با واکسن اسپوتنیک در دهه فجر سال ۹۹ با اولویت کادر درمان و از بیمارستان امام خمینی (ره)  آغاز شد و البته وعده‌های طرف های خارجی برای تامین واکسن با تاخیر مواجه بود؛ اگرچه خوشبختانه علی‌رغم تغییر دولت، برنامه واکسیناسیون ملی و تداوم آن تغییری نکرد و حتی واکسیناسیون جمعیت هدف یکی دو ماه زودتر هم محقق شد؛ به طوری که به دنبال مجموعه اقداماتی که انجام شد کشور زودتر از این موعد و در آذر یا دی ماه ۱۴۰۰ به عدد مورد نظر رسید.

ناگفته‌های اقدامات ایران برای خرید واکسن

سخنگوی سابق وزارت بهداشت درباره مجموعه اقدامات دولت دوازدهم برای خرید واکسن کرونا و برخی اظهارات مبنی بر تعلل یا تاخیر در اقدام برای خرید واکسن، گفت: برخی دوستان از الفاظی مانند «ثبت سفارش» استفاده کردند، یا با مقوله آشنا نیستند یا مقداری با واژه‌ها بازی می‌کنند. برخی افراد، محموله واکسنی که امروز صبح پول آن را پرداخت می‌کنید و سه روز دیگر می‌رسد را ثبت سفارش قلمداد قرار می‌کنند، در حالیکه پشت سر هر کدام ازین محموله‌ها ماه‌ها مذاکره و توافق و تعیین مسیر بوده است. می‌دانیم که غیر از کووکس، هیچکدام از خریدها، پیش پرداخت خاصی نداشت. مثلا چین از فروردین ۱۳۹۹ توافق کرده بود اما هر زمان اعلام می‌کرد مثلا ۵ میلیون دز واکسن برای ارسال در دسترس است، بلافاصله پول آن را بانک مرکزی پرداخت کرده و دو تا سه روز بعد هم طبق برنامه پروازی به دستمان می‌رسید. در مجموع قسمت اعظم جریان سازی مذاکرات، تمهیدات، توافقات و برقراری فرایند تبادل مالی و مسیر ارسال در دولت دوازدهم با همکاری وزارت بهداشت،‌ بانک مرکزی‌، وزارت خارجه و... انجام و شروع شد و به محض اعلام طرف خارجی مبنی بر ارائه واکسن، پول واریز می‌شد.

وی در این باره افزود: برای خرید واکسن از چین قراردادی وجود نداشت و اساسا ناگفته‌های جریان اینجا است، چیزی به عنوان قرارداد نداشتیم بعد از آن هم قرارداد خرید وجود نداشت که دلایل خود را داشت؛ بلکه هر چقدر چین موجودی تحویل واکسن داشت، وجه همان پرداخت و محموله تحویل می‌شد. این امر پنهانی نیست که قسمت بزرگی از تحویل واکسن‌ها در دولت سیزدهم انجام شده است، اما نباید اقدامات دولت دوزادهم را هم نادیده گرفت. این مایه خوشحالی است که دولت سیزدهم نیامد بگوید تمام برنامه‌های قبلی حذف شود و طرحی نو دراندازند و از نو برنامه واکسیناسیون و تهیه و تولید واکسن بنویسد. این تدبیر دولت سیزدهم بود که مسیری که دولت دوازدهم در حوزه واکسن پیش گرفته بود را ادامه داد، با قوت هم ادامه داد و طبعا زمانی که کشور مبدا بیش از ۶۰ درصد جمعیت خود را واکسینه کرده، تمرکز بیشتری در ارسال و صادرات واکسن خواهد داشت

او با تاکید بر اینکه «اگر بگوییم دولت دوازدهم یا دولت سیزدهم هیچ کاری نکردند، هر دو ظلم است.»، اظهار کرد: بانک مرکزی از فروردین ۱۴۰۰ اعلام کرد به محض اعلام واکسن‌سازهای چین علاوه بر روسیه و هند، آمادگی پرداخت وجه را دارد، اما کدام واکسن‌ساز در چین از فروردین تا مرداد اعلام کرده که  محموله‌ای قابل تحویل است و ایران آن را دریافت نکرده باشد؟ در بازه زمانی مذکور، ابعاد محموله‌ها کوچک‌تر و فاصله ارسال محموله‌ها بیشتر بوده است، زیرا واکسیناسیون در خود چین در جریان بود. بعد از آن هم که واکسیناسیون در چین به ۶۰ درصد رسید، متعاقبش سرعت صادرات واکسن به ایران و جهان هم افزایش یافت.

جهانپور در تشریح روند خرید واکسن از چین ادامه داد: توافقات خرید با چین از فروردین ۱۴۰۰ که واکسن سینوفارم به نوعی در کشور تایید شد و در برخی کشورها به مصرف عمومی رسید، انجام شد. در اینجا هم کمیسیون ماده ۲۰ سازمان غذا و دارو با مستنداتی که می‌توانست بر اساس آن نظر بدهد، مجوز مصرف اضطراری این واکسن چینی در ایران را داد و با مذاکرات وزارت خارجه و سفارت ایران در چین، توافق شد که واکسن‌ها از طریق صلیب سرخ چین به هلال احمر تحویل داده شود و به این ترتیب واکسن در این قالب به ایران رسید. مدتی بعد دکتر حسن روحانی _ رئیس جمهور وقت وارد مذاکره با رییس جمهور چین شدند و خواستند تا اگر امکان دارد تعداد تحویل هفتگی واکسن از چین افزایش یابد. استدلال چین نیز آن بود که در اوج فرایند واکسیناسیون داخلی است و سیاست آنها بود زمانی که واکسیناسیون به بیش از ۶۰ درصد مردمش برسد، آن وقت واکسن بیشتری به بازار بین‌المللی ارایه خواهد داد. چین زمانی به این ۶۰ درصد رسید که عملا به میانه تابستان ۱۴۰۰ رسیده بودیم و همین اتفاق هم افتاد.

وی درباره روند مذاکرات برای واردات واکسن کرونا از امارات هم عنوان کرد: هرچند روند تولید یا مطالعه بالینی یا مذاکرات خرید واکسن از قبل انجام شده بود، تا آنجا که بنده می‌دانم، در دولت قبل (دوازدهم) تمهیدی برای آن میزان واکسنی که ظاهرا از امارات آمده است، اندیشیده نشده بود یا نهایی نشده بود و واکسنی که از امارات آمده است از تمهیدات دولت سیزدهم است.

جهانپور به اقدامات انجام شده جهت خرید واکسن از روسیه نیز اشاره کرد و گفت: آن زمان یعنی بهمن ۱۳۹۹ سفیر کشورمان و وزارت خارجه اقدام کردند تا محموله اول به عنوان اولین واکسن تایید شده به دست ما برسد. در ادامه برای ۶۰ میلیون دز دیگر نیز از منابع پول‌های ایران در عراق قرارداد بسته شد، اما به علت کندی روند تولید در روسیه، این میزان واکسن یا حتی کسری از آن هم نرسید. همچنین با وجود آنکه اسپوتنیک در دو دز متفاوت بود، اساسا دز دوم واکسن آنها به تولید کافی نرسید. همین الان نیز مردم روسیه هنوز ۵۰ درصد هم واکسینه نشدند. بنابراین این به معنای اینکه روسیه نخواهد به ما واکسن بدهد، نبود، بلکه ظرفیت تولید آن نبود و پیش بینی‌هایش در مورد تولید فراسرزمینی و استفاده از زیرساخت‌های سایر کشورها هم عملا محقق نشد؛ البته روسیه احتمالا در مسیر تولید و تایید بین‌المللی، موانع سیاسی هم فراروی خود داشت، موانعی که عموما نانوشته است یا نانوشته می‌ماند.

وی همچنین افزود: در مورد همکاری شرکت سرم انستیتیو هند نیز برنامه‌ریزی شده بود که ۲۰ میلیون دز واکسن آسترازنکا از این محل تهیه شود که بعد تولید این شرکت به کووکس پیوست ولی ایران عملا در سهمیه تحویلی واکسن از مبدا کره جنوبی و … قرار گرفت. همچنین قرار بود حداقل ۱۰ میلیون دز واکسن از بهارات هند دریافت شود، برای ۵ میلیون اول هم اقدام نهایی شد که دومین محموله آن توسط دادستان حیدرآباد با بهانه نیاز هند به واکسن، متوقف شد و عملا ابتر ماند.

واکسیناسیون مردم، معطل ساخت واکسن ایرانی نشد

وی در ادامه صحبت‌هایش در پاسخ به اظهاراتی مبنی بر تاخیر در واردات واکسن به کشور به بهانه به نتیجه رسیدن واکسن ایرانی، افزود: اینکه بگویند روند واردات واکسن عمدا کند بود تا واکسن ایرانی به نتیجه برسد، درست نیست، از هر طرف که چنین ادعا کنند ناشی از کم اطلاعی است. تا پایان شهریور ۱۴۰۰، دولت برای تامین بیش از ۲۰ میلیون دز روی واکسن‌های ایرانی حساب نکرده بود. اصلا برای فاز یک و دو واکسیناسیون ملی که حدود نیمی از جمعیت ایرانی را شامل می‌شد، هیچ کس در وزارت بهداشت به واکسن ایرانی فکر نمی‌کرد و منتظر واکسن ایرانی نبود. پیش‌بینی این بود که واکسن ایرانی از میانه‌های فاز سه برنامه ملی به سبد واکسیناسیون اضافه شود که این اتفاق هم کم یا زیاد رخ داد. سایر موضوعات که اعلام می‌شود بیشتر جنبه سیاسی دارد و متاسفانه از جنس اختلافات سیاسی است که میان کسانی شکل می‌گیرد که شاید با یکدیگر جای دیگر احیانا مشکلی دارند، در این بین ممکن است عده‌ای هم دامن بزنند که منافع یا تعارض منافعی داشته باشند. قدر مسلم وقتی شما برای واکسیناسیون ۷۰ میلیون نفر و ۱۴۰ میلیون دز مورد نیاز برنامه‌ریزی قبلی دارید، به ۲۰ یا ۳۰ یا حتی ۵۰ میلیون دز تولید داخلی نمی‌توانید اکتفا کنید، تبعا حتی اگر ۵۰ میلیون دز واکسن داخلی هم به دست شما برسد، جای ۹۰ میلیونی که باید از محل واردات تامین کنید را نمی‌گیرد؛ لذا همانطور که عرض کردم این مناقشات اصل و اساس درستی ندارد، از طرف دیگر وقتی در دنیا حداقل ۲۰۰ میلیون دز واکسن جعلی و تقلبی وجود داشت، اگر قرار باشد به درستی و دقت عمل نکنید و تنها یک درصد آن به این کشور بیاید، فاجعه است، بماند که یک ریال یا یک دلاری که گیر واسطه بیاید ممکن است برخی خود را به آب و آتش بزنند چنانکه هر راست و دروغی را به هم می‌بافند و بافتند.

رستوران‌ها هم می‌خواستند واکسن وارد کنند!

جهانپور در ادامه صحبت‌هایش درباره ماجرای ورود بخش خصوصی به مقوله خرید واکسن کرونا و واردات آن به کشور، با اشاره به اینکه برای آن میزان از ظرفیت بخش خصوصی که می‌توانست فعال شود، اقداماتی انجام شد، به ایسنا گفت: بیش از ۴۰ شرکت به صور مختلف برای واکسن‌های مختلف، نامه‌ و معرفی‌نامه گرفتند. گاهی برخی شرکت‌ها به کشورهایی نظیر چین و روسیه رفتند و روند کاری تامین واکسن را مشکل کردند. چنانکه صدای طرف های خارجی هم درآمده بود و حتی دیپلمات‌ها و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی در این کشورها خواستار این بودند این موازی‌کاری ها که موجب اخلال هم شده بود مدیریت شود؛ زیرا روند بازار و تعاملات برای ورود واکسن به ایران را بر هم می‌زدند.

وی در این باره افزود: تا جایی که بنده به خاطر دارم بخش خصوصی مجموعا یک میلیون دز واکسن وارد کشور کرده است که بخشی از آن از زمان ورود محموله به کشور به تاریخ انقضای این واکسن‌ها حتی یک ماه هم نمانده بود، ولی چون تعداد محموله بالا نبود، واکسن‌ها ظرف سه هفته تزریق شدند. اصل موضوع این است که برخی در باب واردات واکسن رویاپردازی‌ می‌کردند و کار به جایی رسیده بود که اگر به رستوران هم می‌رفتید صاحب رستوران می‌گفت متقاضی واردات واکسن است. در همان مقطع ۴۵ شرکت که بسیاری از آنها شرکت‌های فعال و حتی خوش سابقه دارویی بودند، اقدام کردند اما مخلص کلام یک یا دو شرکت نهایتا توانستند حدود یک میلیون دز واکسن بیاورند.

در مرکز کاپیتالیسم جهان هم سیاست توزیع واکسن دست دولت بود

وی افزود: دو تامین کننده اصلی واکسن ما روسیه و چین بودند که یکی از شکایات اصلی آنها حضور مکرر و متعدد افراد تحت عنوان تاجر و شرکت‌ها برای خرید واکسن بود. این کارها روی قیمت‌ هم تاثیر می‌گذاشت اما در نهایت این دولت‌ها بودند که تبادل واکسن را انجام می‌دادند. در مجموع واکسن در آن مقطع تبدیل به یک مقوله سیاسی شده بود و دیگر از جنس تجارت معمول ملزومات بهداشتی نبود؛ البته واردات واکسن هم طبق مصوبات مکرر ستاد ملی کرونا بر عهده وزارت بهداشت نبود، وزارت بهداشت سلامت و ایمنی واکسن را تایید می‌کرد و قاعدتا هم سایر مناسبات در جای دیگر تعیین و عملیاتی می‌شد و درست هم همین بود.سخنگوی سابق وزارت بهداشت، ادامه داد: ایالات متحده که مرکز کاپیتالیسم و جولانگاه کارتل‌های دارویی بود هم با نظارت و سیاستگزاری دولت واکسن‌ها را توزیع می‌کرد و تا ماه‌ها آمریکا جز به رژیم صهیونیستی یا محموله‌های کوچک اهدایی به جایی واکسن نداده بود و واکسیناسیون خود را انجام می‌داد. تا زمانیکه ما فاز دوم واکسیناسیون خود را آغاز کردیم، ایالات متحده هیچ خروجی تحت عنوان صادرات واکسن به دنیا نداشت. بیشترین حجم واکسن مصرف شده در جهان از چین و بطور اخص واکسن سینوفارم و در مرحله دوم آسترازنکا بود که از ظرفیت کشورهای مختلف برای تولید واکسن استفاده کرده بود. این واکسن‌ هم در قالب اهدایی هم خرید از کووکس به دست ما هم رسید.

متحدان آمریکا هم واکسن چینی زدند!

او در ادامه صحبت‌هایش به برخی حاشیه‌ها در روند تامین و تزریق واکسن کرونا در کشور اشاره کرد و گفت: در آن دوره آمریکا و بریتانیا تا زمانی که واکسیناسیون خود را کامل نکرده بود، صادراتی انجام ندادند. حتی اگر فرض کنیم تحریم و مشکلات با آمریکا و دیوار بلند بی‌اعتمادی و دغدغه‌های به حق در مورد واکسن‌های آمریکایی هم وجود نداشت، باز هم آمریکا تا زمانی که در تیر ۱۴۰۰ مردم خود را واکسینه می‌کرد، نه تنها به ما که حتی به اغلب متحدان خود در خاورمیانه هم واکسن نداده بود و نهایتا همه این کشورها شاید بیشتر از ۸۰ درصد واکسن چینی زدند. اما همین واکسن چینی چقدر تخریب شد؟ از عامه مردم انتظاری نیست بحث تخصصی درباره واکسن داشته باشند اما، از یک پزشک یا فعال حوزه دارو یا حتی فعال اجتماعی انتظار نداریم حرف متناقض یا غیرعلمی و غیرمستند بزند، براساس امیال خود نظر بدهد و اذهان و افکار عمومی را مشوش کند؛ البته در برخی موارد بدون تعارف این حرف‌ها و رفتارها خالصا و مخلصا نبود و ابایی ندارم عرض کنم مشخصات برخی ازین قصه ها به دلیل انگیزه های احتمالی دیگر و حتی تعارض منافع زده می‌شد. کسانی که ماه‌ها علیه واکسن روسی و چینی تبلیغ می کردند و فضا را مشوش کرده بودند، شش ماه بعد دوآتشه مدعی ورود همین واکسن‌ها شده بودند، این موارد از دیده‌ها پنهان نیست و البته با هر نیتی باشد از جنس علم و طبابت و سلامت و اخلاق نیست و ریشه‌های آن را در جای دیگر باید جست.

 افراط  و تفریط در نگاه به واکسیناسیون

او با اشاره به فشارهایی که از چندسو به ویژه به وزارت بهداشت برای واکسن وجود داشت، بیان کرد: برخی می‌گفتند واکسن از عمد وارد نشده و در طرف مقابل برخی مدعی بودند از عمد واکسن وارد می‌شود تا میکروچیپ وارد بدن‌ ملت شود. با دو گروه افراطی مواجه بودیم با این که تعداد کمی داشتند اما می‌توانستند شرایط را در پشت جبهه جنگ با کرونا، مشکل‌ کنند یا جنگ روانی راه بیندازند. این اتفاقات در شرایطی رخ داد که عده‌ای در سنگرها و خط مقدم در حال مبارزه با بحران بودند. تعجب نکنید اگر بشنوید حتی برخی از این کشور به طرف‌های خارجی به انحای مختلف القا می‌کردند تا به نحوی پروژه‌ها را تعطیل کنند و میز بازی را بهم بزنند و توفیقات ملت و نظام در این مسیر را تحت الشعاع قرار دهند.

ماجرای یک توییت جنجالی

او به برخی حواشی پیش آمده در زمان مسئولیتش و به دنبال انتشار برخی توییت‌هایش هم اشاره کرد و در تشریح ماجرای یکی از این توییت‌های جنجالی گفت: چند ماهی بود که برخی اعلام می‌کردند می‌خواهند واکسن کرونا بیاورند و دولت و بویژه وزارت بهداشت مانع است، بعد حتی حدود ۴۵ شرکت‌نامه معرفی هم گرفتند اما، واکسنی درکار نبود ولی ادعا الی ماشاالله. در همین زمان پیش فاکتورهای مختلفی از واکسن با نرخ‌های ۵۵ دلار، ۳۵ دلار، ۲۵ دلار و... ارایه می‌شد و می‌رسید و این در حالی بود که ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دز واکسن آسترازنکا با قیمت ۴ دلار و ۳۰ سنت یا همین حدود پیش خرید شده بود و اعداد اعلامی از سوی آن شرکت‌ها برای این واکسن حتی به فرض تحقق چیزی شبیه واکسن گیت بود و تبعا درست نبود. تمام این موارد هم درحالی بود که مشخصا آن شرکتها، دسترسی که دولت‌ها برای تامین واکسن داشتند را نداشتند.

جهانپور در این باره افزود: با مطرح شدن واکسن برکت و دریافت مجوز مصرف اضطراری، بلافاصله همین افراد و عوامل و استطاله های آنها دقیقا همان زمان توییت‌هایی برای تشویش اذهان منتشر کردند مبنی بر اینکه قرار است واکسن ۳ دلاری را به قیمت ۹ دلار به مردم تزریق کنند؛ گویی که انگار قیمت همه واکسن‌ها سه - چهار دلار است و قرار است برکت ۹ دلاری به مردم تزریق شود، در حالیکه رفقای همین حضرات تا دیروز همان واکسن ۴ دلاری را چندبرابر فاکتور کرده بودند و کسی هم یک ویال آن را هنوز ندیده بود. همچنین واکسن با فناوری مشابه واکسن داخلی چند دلار گرانتر با کش و قوس و البته نقدا تهیه می‌شد. همین زمان بود که توییت‌ها و گفتارهای متناقض قبلی این افراد که پیش ازین در تخریب و تایید متناوب واکسن‌های وارداتی عنوان شده بود را بُلد کرده و منتشر کردم و در جمله پایانی کنایه‌ای نوشتم که مرحوم شریعتی باید جای دیگری و به اشتباه دنبال ازین دست افراد می‌گشت، منظورم مشخص بود و البته نقدی هم بر آن جمله خطای مرحوم شریعتی هم بود. تصور کنید یک ملت گرفتار بحران هستند و در اوج بحران و از همین عواملی که یک روز از عوارض یک واکسن خاص می گفتند فردا روز دنبال وارد کردن همان واکسن با قیمت بالاتر بلکه چندبرابر  بوده‌اند. فایلی صوتی به دستم رسید که در آن به شخصی می‌گفتند ما ۱۸ دلار و ۳۰ سنت برای واکسن درنظر گرفتیم اما اگر شما هم سودی می‌خواهید قیمت بیشتری برای آن اعلام کنید. همان زمان از دوستان خواستم پیش‌فاکتورهایی که این شرکت‌ها ارائه کرده بودند را در اختیار مردم قرار دهند، با محو کردن سر برگ منتشر کردم که مشت نمونه خروار بود. عده ای شاید درگیر مناسبات یا تعارفات خود هستند عده ای هم پشت ماجرا نوک پیکان رو سعی می‌کردند از سمت خود دور کنند، عده‌ای را مامور جوسازی کرده بودند و تحریک به شکایت می کردند. اما  هنوز هم عرض می‌کنم این هیاهوها در اصل ماجرا تفاوتی ایجاد نمیکرد؛ در مجموع خطاب، مشخص بود و معتقدم صاحبش آن را برمی‌دارد و هرکسی از سر درون خود آگاه هست. اینکه تلاش کنند پشت سر واژه‌های مبهمی مانند مردم یا اصحاب رسانه خود را پنهان کنند، از بار گناهان آنها نخواهد کاست.

چرا ایران ۶ واکسن در پلتفرم‌های مختلف تولید کرد؟

سخنگوی سابق سازمان غذا و دارو در بخش دیگری از صحبت‌هایش در تشریح توانمندی‌های دانشمندان ایرانی در تولید واکسن‌های کرونا و در پاسخ به برخی انتقادات مبنی بر چرایی ورود ایران بر تولید پلتفرم‌های مختلف این واکسن، گفت: تا کنون بیش از ۴۰ واکسن کرونا در دنیا مجوز مصرف اضطراری گرفته‌اند و این صحبت‌ها که برخی می‌گویند کل دنیا دو یا سه واکسن داشت، اما در ایران شش واکسن تولید شد، درست نیست و مغالطه عمدی است. در دنیا رسماً روی بیش از ۲۷۶ واکسن کار تحقیق و توسعه می‌شد و هر کشوری که می‌توانست و زیرساخت و امکاناتش را داشت یا توان مهیا داشت، سراغ تولید واکسن رفت.وی گفت: به عنوان مثال در شرایطی انستیتو پاستور ایران موفق به تولید واکسن شد که انستیتو پاستور فرانسه در تولید واکسن کرونا شکست خورد یا واکسن برکت و فخرا که تولید شد بیش از یک سال بعد یک شرکت فرانسوی وارد مرحله صدور مجوز برای فاز سوم همین فناوری واکسن شد. بنابراین سوال آن است که کدام پروسه واکسن سازی دنیا صرفا به این دلیل که بقیه دنیا واکسن می‌سازد، متوقف شد؟ اتفاقا یکی از قله‌های افتخار ایران در مدیریت کرونا ساخت واکسن بود. مطمئن باشید هرجایی که بخشی از رسانه بیگانه و عوامل فارسی زبان آنها هدف بگیرد، نقطه قوت شما است. شما کدام خیرخواهی برای ملت ایران در این مدت از جنگ و دفاع و تحریم و … ازین جماعت دیده‌اید که این ماجرای کرونا و واکسن دومی باشد؟ این شرایط و نقطه عطف و ماندگار را در تولید ماسک، کیت، دارو و واکسن همگی تجربه کردیم و افتخار همه نظام سلامت و دست‌اندرکاران در همه سطوح هست و خواهد بود.

او در ادامه  پاسخ به این سوال که چرا ایران به سراغ تولید شش واکسن آن هم در پلتفرم‌های مختلف رفت؟، توضیح داد: هیچ جای دنیا به پلتفرم‌ها و کارخانه‌های تولید واکسن نگفتند که صبر کنید یا به اجبار در یک یا دو پلتفرم فعالیت کنید. در چین که اتفاقا قدرت در دولت متمرکز است و به شدت بر این حوزه‌ها موثر است، واکسن سینوفارم، سینوواک و متن سینو و ... را داشتند. یا در ایالات متحده که هنوز هم دارد مجوز تولید واکسن می‌دهد، واکسن‌های مدرنا،‌ فایزر و نوواکس و جانسون ... وجود دارد و کسی نیامد بگوید جلوی تولید را بگیریم و بر یک واکسن تمرکز کنید. دنیا و ایران نیز در زمان شروع اپیدمی نمی‌دانست کدام واکسن با کدام پلتفرم در کدام کمپانی قرار است موفق شود. در بهمن‌ماه ۱۳۹۸ با ویروس مواجه شدیم و در فاصله‌ای کوتاه شرکت‌های دارویی و واکسن سازی وارد فاز تحقیقاتی شدند؛ در این شرایط از کجا باید دانست که واکسنی که تاکنون در دنیا ساخته نشده است، در کدام فناوری موفق است؟ اگر کسی ادعا کند از این موضوع مطلع بوده است، قطعا عالم به غیب است! اگر کسی اسفند ۹۸ می‌توانسته یک سال و نیم بعد را پیش‌بینی کند یک چهره خارق‌العاده است که باید به جهانیان معرفی شود. بنابراین وقتی نمی‌دانید نتیجه چه می‌شود، چگونه می‌توانید جلوی کار و تحقیق یک شرکت واکسن سازی را بگیرید و بگویید باید همه به یک یا نهایتا دو پلتفرم یا موسسه کمک کنید تا واکسن تولید شود؟

وی افزود: در مجموع نظریات درباره انواع پلتفرم‌ها و موفقیت آن متفاوت بود، اما در نهایت مشخص شد تمام پلتفرم‌ها به نحوی موثر است؛ اما چه زمانی به این رسیدید؟ یک سال و نیم بعد از شیوع بیماری دنیا به فهم این موضوع رسید. از طرف دیگر نیز وزارت بهداشت حق ایجاد انحصار تولید واکسن و مسدودسازی ابواب علم و فناوری را نداشت؛ چون مستنداتی نداشت که بگویید کدام واکسن و کدام واکسن ساز قرار است بهتر یا موفق‌تر باشد. آنهم در شرایطی که موسسات با سرمایه خودشان کار تحقیقات و توسعه را آغاز کرده بودند و دولت از ابتدا به ساکن هزینه‌ها را متقبل نشده بود. باید به همه پلتفرم‌ها میدان داده می‌شد و به آنها قول داده می‌شد که اگر به واکسن رسیدید به خاطر سرمایه‌گذاری و ریسک پذیری شما، فلان تعداد خرید خواهیم کرد. این کمترین کاری بود که دولت می‌توانست انجام دهد؛ یا تسهیلاتی برقرار می‌شد، درحالی که در آمریکا و انگلیس بسیار فراتر از اینها انجام شد.

واکسن‌سازها چگونه حمایت شدند؟

او به روند تولید واکسن‌های خارجی و نحوه حمایت دولت‌هایشان از این واکسن‌ها گریزی زد و تصریح کرد: در ایالات متحده ۱۰ میلیارد دلار کمک بلاعوض به شرکت‌های واکسن‌سازی مختلف شد؛ درحالی که نمی‌دانستند کدام یک از آنها قرار است واکسن ساز کرونا شود؛ کما اینکه برخی هم به تولید نرسیدند یا با تاخیر مجوز گرفتند یا بعد از مجوز حتی محدود شدند. جایی مانند کانادا یا ایالات متحده ۴۰۰ درصدِ نیازش واکسن می‌خرد، آن وقت ما در ایران عزا می‌گیریم که خدا نکند بخواهیم ریالی آن هم بعد از خرید یک واکسن به شرکت تولید کننده بدهیم. یک بخشی از اینها شاید از ندانستن باشد اما برخی علی‌رغم اینکه علم به این موضوعات و روال‌ها دارند، این باور را در جامعه رواج می‌دهند که ما می‌توانستیم تنها بر تولید یک یا دو واکسن متمرکز بمانیم؛ در حالیکه هرگز چنین نیست.

جهانپور ادامه داد: مگر تایوان یا ژاپن یا کره تولید واکسن را آغاز نکردند؟ با وجود آنکه زیرساخت های بهتری داشتند محدودیت‌های ما را در خرید و واردات هم نداشتند، اما پروژه شکست خورده هم داشتند ولی توسعه متوقف نشد. در ایران نیز ۱۷ پروژه تحقیقاتی واکسن کرونا کارشان را آغاز کردند و از آنها فقط ۶ واکسن در مجموعه گروه دارویی برکت و دو واکسن در انستیتو پاستور ایران بوده است. سایر پروژه‌ها هم تشویق و ترغیب شدند که کار تحقیق و کارآزمایی را اول با حیوان کوچک، بعد با حیوان بزرگ و در نهایت اگر می‌توانستند اسنادی مبنی بر بی‌خطری و تاثیر واکسن بیاورند، سازمان غذا و دارو اجازه می‌داد بر نمونه کوچک انسانی فاز اول کارآزمایی بالینی را انجام دهند و بعد از آن به ترتیب به فاز دو و سه برسند.

او تاکید کرد: از ۱۷ طرح تحقیقاتی که ایران در ابتدا شروع کرد، شش واکسن به مرحله‌ای رسیدند که هنوز هم نمی‌توانید بگویید کدام لزوما موثرتر است و این پاسخ را زمانی می‌توانید بدهید که فاز سوم بلکه فاز چهارم و تزریق عمومی واکسن‌ها انجام شود و بعد بگویید کدام واکسن موثرتر بوده است. اگر قبل از انجام مطالعه کسی قدرت این تشخیص را داشته است، باید او را به دنیا معرفی کنیم. میلیاردها دلار برای هر واکسن و فناوری در فازهای مختلف در دنیا هزینه شده است تا به این نتیجه برسد کدام واکسن موثر است؟ تازه پس از اینکه مشخص شد واکسن اثرگذار است، مگر می‌توان گفت تاثیرگذاری همه واکسن‌ها مشابه خواهد بود؟ همان پلتفرم واکسن فایزر را در ایران در دو لاین توسعه دادند اما به مرحله انسانی نرسید. پس حتی فناوری را هم نمی‌توانستید در آن مقطع انتخاب کنید، چه برسد به اینکه به فلان شرکت بگویید اقدام به تحقیق و توسعه و تولید واکسن نکند.

جهانپور در توضیح اقدامات شرکت‌های ایرانی برای تولید داخلی واکسن هم‌راستا با تلاش‌ها در جهت خرید واکسن خارجی، افزود: تابستان ۱۳۹۹ همکاری لازم برای انتقال فناوری از کوبا و تولید مشترک واکسن با همکاری وزارت خارجه صورت گرفت و به این ترتیب بین انستیتو پاستور ایران و انستیتو فینلای کوبا همکاری‌ها برقرار شد. اساسا هیچ فرصتی از مردم برای دسترسی به واکسن دریغ نشد، هر مسیری اعم از خرید و واردات، تولید، تولید مشترک و انتقال فناوری در بخش دولتی و عمومی و خصوصی که متصور بود به موازات هم پیگیری و حتی المقدور حمایت شد.

دو  واکسن کاملا ایرانی

وی با اشاره به اینکه زیرساخت موجود در ایران عموما مطابق واکسن‌های با فناوری نوترکیب بود، اظهار کرد: واکسن برکت و فخرا با فناوری ویروس کشته شده یا غیرفعال شده، ساخته شد که صفر تا ۱۰۰ تولید هر دو در ایران انجام شده است، اما مجموعه برکت زودتر به تولید رسید. مجموعه دارویی برکت سرمایه‌گذاری قابل توجهی برای تولید انبوه در این زیرساخت داشته است که شاید چنین پیش‌بینی در این حجم در مجموعه وزارت دفاع از ابتدا شکل نگرفته بود؛ که البته هر دو واکسن موفق بودند. گروه دارویی برکت هم تازه‌وارد صنعت واکسن نبود، بلکه از سال ۱۳۹۰ وارد فاز واکسن‌سازی شده است، اولین واکسن خود را سال ۹۳ با همکاری هند به تولید رسانده، واکسن کرونا برکت شاید به عبارتی سومین واکسن کلید خورده در این مجموعه باشد و حتی با سویه امیکرون هم واکسن تولید کرده و محموله اول آن با نام (برکت پلاس) را تحویل وزارت بهداشت داده است.وی درباره برخی حاشیه‌ها پیرامون واکسن برکت که در آن زمان مطرح کرده بودند نیز گفت: همان زمان هم حاشیه کردند که برکت، واکسن‌ساز نیست و وارد واکسن سازی شده است؛ در حالیکه بنیاد برکت از سال ۱۳۹۳ واکسن پنتاوالان ساخته بود که در سه دز به میلیون‌ها کودک ایرانی هم تزریق شده بود. یعنی الان ۸ سال است که میلیون‌ها کودک این واکسن را تزریق می‌کنند. از طرفی پیش از شیوع کرونا بنیاد برکت در حوزه واکسن HPV هم اقداماتی انجام داده بود. بنابراین واکسن کرونا سومین واکسنی بود که برکت به ساخت آن ورود کرده بود. اخیرا هم وزارت بهداشت با ستاد اجرایی فرمان امام تفاهم نامه‌ای برای تولید واکسن HPv، روتاویروس و پنوموکوک در این مجموعه‌ها منعقد کرده است. در زمان کرونا هم بنیاد برکت ساخت ۶ نامزد واکسن با پلتفرم‌های مختلف MRNA، DNA و.... علیه کووید۱۹ را در دستور کار قرار داد که هرکدام زودتر به نتیجه رسید، تولید را با همان واکسن آغاز کنند. برخی واکسن‌های دیگر هم توسط شرکت هایی توسعه داده شد که پیش ازین لزوما واکسن ساز نبودند اما موفق شدند چنانکه در سطح جهانی هم فایزر پیش ازین با همه تشکیلاتش واکسن ساز بشمار نمی‌رفت.

او با اشاره به اینکه از صفر تا ۱۰۰ کار تولید واکسن برکت و واکسن های دیگر ایرانی با کسری از سرمایه‌گذاری واکسن های خارجی مشابه انجام شده است، تصریح کرد: همین الان حتی با عدم تحقق خرید حداکثری از سوی دولت، اغلب این واکسن ها بازگشت سرمایه داشته اند، ده‌ها میلیون در واکسن ایرانی تولید شده هست و حدود دو میلیون دز واکسن برکت هم صادر شد. ۳ واکسن ایرانی در فهرست بررسی WHO قرار دارند و البته برکت از همه جلوتر است، در حال حاضر هم برکت، لاین را تغییر داده و به سمت تولید برکت پلاس رفته است که از معدود واکسن های برپایه سویه اومیکرون در جهان بشمار می‌رود.

واکسن ایرانی؛ سالم، ایمن و موثر

سخنگوی سابق وزارت بهداشت، گفت: واکسن‌های نوترکیب کووپارس انستیتو رازی، نورا و سیناژن فعال بودند که هر کدام با یک جدول زمان‌بندی به تولید رسیده‌اند و کسی نمی‌تواند بگوید این سه واکسن شبیه به یکدیگر هستند. پس وقتی الان نمی‌توانیم حتی یک واکسن را از مدار خارج کنیم، چکونه یک سال و نیم قبل می‌خواستیم حق تحقیق و توسعه و تولید را از یک واکسن بگیریم؟ از طرف دیگر برخی این شائبه را به وجود آورده بودند که همه انرژی وزارت بهداشت روی واکسن برکت و پاستوکووک بوده است و در عین حال عده دیگری می‌گفتند چرا روی شش واکسن کار می‌کنید؟ هر دو سوال هم پاسخ همدیگر را دارد؛ اگر توصیه می‌کنید وزارت بهداشت روی واکسن و تولیدکننده خاصی تمرکز کند، پس چرا همزمان انتقاد می‌کنند وزارت بهداشت روی برکت و پاستور تمرکز داشته اما، اگر می‌گویید چرا ۶ واکسن ساخته شد؟ برای این است که وزارت بهداشت نخواست نظر خود را تحمیل کند و اصلا مستندات کافی هم برای تحمیل نظری خاص نداشته است و این اقدام حرفه‌ای و فنی نیست. در مجموع امروز ۶ واکسن کرونای سالم، ایمن و موثر داریم و این اتفاقات سبب شد زیرساخت تولید واکسن به اندازه ۲۰ سال جلو افتاد آن هم در سخت‌ترین شرایط در زمانی کمتر از دوسال.

ارتقای واکسن‌سازی ایران در دو سال به اندازه دو دهه

وی در مقایسه اثربخشی واکسن‌های ایرانی و خارجی می‌کرد: قاطعانه می‌گویم که تمام واکسن‌های ایرانی که مجوز گرفت و استفاده شد از تمام واکسن‌های خارجی که می‌شناسید تحقیقا فارغ از اینکه کشور تولید کننده کجا باشد، کم عارضه‌تر گزارش شده است. از نظر اثربخشی هم شواهد نشان می‌دهد که واکسن‌های ایرانی یا برابر خارجی‌ها بود و یا بعضا از برخی از آنها موثرتر هم بود.او درباره دستاوردهای به دست آمده در زمینه واکسن‌سازی در کشور طی دوران کرونا، تصریح کرد: دو سال بسیج ملی مقابله با کرونا به اندازه دو دهه، فناوری و صنعت واکسن سازی ایران را ارتقا داده است و امروز ما بزرگترین آزمایشگاه BSL۳ در غرب آسیا را داریم. امروز بعد از چین و هند چنین مجموعه ای در هیچ یک از کشورهای هم‌تراز یا حتی پیشرفته‌تر نمی‌بینید که الان در ایران آن را مشاهده می‌کنید. از سوی دیگر فناوری واکسن‌سازی نوترکیب کنژوگه در انستیتو پاستور توسعه یافت و امروز ما کشوری واکسن ساز در ابعاد میلیونی با این فناوری‌ها هستیم. ما جز در پلتفرم MRNA که به واکسن نرسیدیم که البته باید به آنهم برای کاربردش در بیماری ژنتیکی و سرطان و … تلاش‌ها را تداوم داد، هیچ پلتفرم دیگری نبود که زیرساخت برایش فراهم نباشد یا توسعه نیابد. در دو شرکت یا موسسه به فناوری وکتورویروس‌ها دستیابی حاصل شده تا در سایر اقدامات مانند ژن‌تراپی و درمان بیماری های ژنتیکی و سرطان ها در آینده هم از آن استفاده شود. این زیرساخت‌ها تنها برای واکسن نیستند و به کرونا هم اختصاص ندارند و حتی می‌توانند فصل جدیدی از ارائه خدمات نوین پزشکی و سلامت را رقم بزنند و از زمره بزرگترین و ماندگارترین خدمات حوزه سلامت در ایران هستند و خواهند بود.

تجربیاتی که باید با طلا وزن کرد

جهانپور تاکید کرد: کرونا معایب و عوارض زیادی داشت، کرونا خسارات زیادِ جبران پذیر و جبران ناپذیر داشت، اما در نقطه مقابل، نیمه پر لیوان کرونا این است که کشور در حوزه‌هایی تجاربی اندوخت که هر کدام از آنها را باید با طلا وزن کرد و این امر نیازمند عقل و تدبیر است که در کشور ثبت و ضبط شود تا برای آیندگان استفاده شود. هیچ کدام از این زیرساخت‌ها از این کشور با کوله پشتی و چمدان کسی قابل جابجایی نیست و همه برای این مردم باقی می‌ماند. همان زیرساختی که برای واکسن کرونا شکل گرفت، امروز می‌تواند ما را به سمت تولید واکسن روتاویروس و HPV سوق دهد و همین واکسن است که می‌تواند تا ۶۵ درصد از مرگ ناشی از سرطان‌های دهانه رحم جلوگیری کند یا واکسن روتاویروس تا ۶۰ درصد مرگ کودکان زیر دو سال را کاهش دهد.

از مطالبه واکسن تا کم اهمیت شدن تزریق دز یادآور

سخنگوی سابق وزارت بهداشت در بخش دیگری از صحبت‌هایش با یادآوری روزها و ماه‌های ابتدایی پاندمی در کشور و تقاضای بالا برای واکسیناسیون و مقایسه آن با روزهای اخیر، گفت: در شرایطی که پیش از این وزارت بهداشت متهم بود که واکسن وارد و تزریق نمی‌کند، امروز متهم می‌شود که چرا هنوز دارد واکسن می‌زند؟ این حرف‌ها جریان اصلی نیست؛ اما جبهه سلامت را تضعیف می‌کند. اینکه واکسن به سختی وارد یا تولید کنید و کسی بیاید از روی جهالت یا غرض ورزی انسان‌ها را دو دل کند، شرایط را سخت می‌کند. آنهم در شرایطی که به درستی، مردم ایران مطالبه‌گر واکسن بودند. عراق در شرایطی که تحریم هم نبوده است و زودتر از ما واکسن آورده است، اما واکسیناسیونش هنوز به ۲۰ درصد هم نرسیده است. این درحالی است که جامعه ما همراهی خوبی با مقوله سلامت دارد و متقاضی واکسن بوده است. همین که توقع واکسن وجود دارد یعنی مطالبه آگاهانه و آگاهی سلامت در ایران بالا است؛ اما چه می‌شود که ظرف چند ماه، انگیزه تزریق دز سوم واکسن پایین می‌آید و می‌بینیم که رسما روزی ۷۰ یا ۸۰ نفر در اثر کرونا فوت می‌کنند اما دز یادآور واکسن برایشان اهمیتی ندارد؟

سخنگوی سابق وزارت بهداشت با اشاره به اینکه سال قبل شرایط جامعه برای تزریق واکسن اینگونه نبود، ادامه داد: پس بخشی از این موضوع، تاثیر تخریب‌هایی است که علیه واکسن شکل گرفت؛ هر چند تعداد بالایی در جامعه نداشتند، اما گاهی بر اکثریت جامعه تاثیر منفی گذاشتند. در عین حال این مسئله هم وجود دارد مسئولین هم آنگونه که باید، مسیر حفظ مطالبه گری واکسن و آگاهی بخشی را شاید آن گونه که باید و شاید ادامه ندادند. این همان جامعه‌ای است که هرچند در اقدامی نابجا اما به هرحال عده ای برای تزریق واکسن به ارمنستان رفتند، اقدامی که غلط بود اما میزان تقاضا و مطالبه عمومی واکسن را نشان می‌داد. این افراد خود را در معرض خطر ویروس قرار دادند و سفر کردند و در شرایطی که عمدتا کمتر از ۴۰ سال سن داشتند واکسن آسترازنکایی تزریق کردند که توصیه می‌شد سنین کمتر از ۵۰ سال آن را تزریق نکنند. وقتی هم که برگشتند چون خارج از نوبت واکسن زده بودند برای تزریق دز دوم واکسن در شرایطی که هنوز نوبت‌شان نشده بود، خود را محق می‌دانستند. اما حداقل این بود که این اقدامات به ما نشان می داد حساسیت مردم ما در حوزه سلامت در منطقه کم نظیر است.

او در ادامه صحبت‌هایش گفت: باید قبول کنیم حساسیت نسبت به اخبار کرونا پایین آمده است. ما حتی در اسفند ۱۳۹۸ روزی ۹۰ مرگ کرونایی نداشتیم درحالی که الان بعضاً داریم، اما نگرانی از بیماری کاهش یافته است. آن وقت کسانی می‌آیند از وزیر بهداشت می‌پرسند، چرا هنوز واکسیناسیون را ادامه می‌دهید! این درحالیست که اگر الان هم شفاهی به برخی بگویید و تفهیم کنید بعد از دو سال و نیم روزانه حدود ۸۰ یا ۹۰ نفر بر اثر کرونا فوت می‌کنند، شوکه می‌شوند.

همه‌ مسئولیت‌های کرونا با وزارت بهداشت نیست

او با تاکید بر لزوم سنجش این امر که ایران چقدر برای مقابله با بحران آمادگی دارد، اظهار کرد: در یک بحران این چنینی همه نگاه‌ها به سمت وزارت بهداشت می‌آید؛ در حالی که ابعاد مقابله با همه‌گیری کروناویروس بسیار فراتر از وزارت بهداشت است و ابعاد اقتصادی، اجتماعی،‌ سیاسی، امنیتی و… دارد، اما همه نگاه‌ها به سمت وزارت بهداشت می‌آید، این موضوع نشان می‌دهد ما ساختار ملی نهادینه مقابله با بحران نداریم. این یک تجربه است که باید گفت وزارت بهداشت وارد کننده واکسن نیست که همه انگشت‌ها به سمتش نشانه می‌رود. وزارت بهداشت باید تایید کند که فلان واکسن ایمنی و سلامت و قابلیت ورود و تزریق را دارد یا خیر؟ وزارت بهداشت باید بگوید فلان واکسن اجازه تزریق دارد یا خیر؟ وزارت بهداشت نباید دنبال تبدیل ارز به ریال، دنبال واردات واکسن، دنبال پیگیری مجوزها،‌ دنبال محدودیت کوچه و بازار و مترو و تاکسی و پارک و سینما و تردد و …، دنبال قرنطینه مرزی و فکر اسکان و امنیت و محدودیت رفت و آمد بیمار و.... باشد، اینها وظایف وزارت بهداشت نیست. ولی وقتی ساختار مقابله با بحران نهادینه نشده باشد، برخی حتی سعی می‌کنند وظایف خود را هم متوجه وزارت بهداشت بدانند و نوک تیز پیکان به سمت نظام سلامت برود و هر کسی هم ادعایی کند. کار وزارت بهداشت تعطیل کردن مترو و اتوبوس و پارک و مال و تفریحگاه و بازار نیست، حتی کار اعمال قرنطینه با وزارت بهداشت نیست. وزارت بهداشت بهتر از هرجا و هرکس می‌دانست که قرنطینه کامل در ایران نه ممکن است و نه مطلوب. اگر روز اول کسی به این موضوع شک داشت، بعدا متوجه شد که اصلا اعمال قرنطینه کامل در این کشور ممکن نبود و عاقلانه برخورد شد که وزارت بهداشت وارد این گود و ادعا نشد.او در ادامه با طرح چند سوال افزود: چقدر مراقبت مرزی صحیح و کامل صورت گرفت؟ اصلا امکانات قرنطینه مرزی در کشور کجاست و چقدر است؟ اگر وزارت بهداشت مراقبت مرزی انجام دهد و فردی را پیدا کند که نیازمند قرنطینه باشد، چه کسی این کار را انجام می‌دهد و الزام می‌کنذ؟ امکانات و هزینه آن را آن هم در ابعاد وسیع چه کسی تامین می‌کند؟ اصلا چنین مکانی وجود دارد که فرد بیمار از آن خارج نشود؟ برای هیچ کدام از این سوالات یا پیش‌بینی وجود ندارد یا طرح مسئله روی کاغذ است که عملیاتی هم نیست و یا نهاد متولی مشخص نیست و یا در نهایت تعدد نهاد متولی باعث می‌شود هیچکس مسئولیت مستقیم را نپذیرد.

وی افزود: بحران کرونا از جنس سلامت بود، اما همه‌ مسئولیت آن با وزارت بهداشت نبود. در خوشبینانه‌ترین حالت، ۲۵ درصد معضل هم در ید اختیار وزارت بهداشت نبود، نیست و نخواهد بود و هنوز نیز چنین است. بخش‌هایی در کشور شاید نمی‌خواهند مسئولیت پذیر باشند و نوک پیکان را به سمت وزارت بهداشت می‌گیرند. بخش‌هایی هم حتی اگر بخش دیگری مسئولیت بپذیرد، حاضر به پذیرش آن هم نیستند.

سخنگوی سابق وزارت بهداشت در بخش پایانی گفت‌وگوی چهار ساعته خود با ایسنا، گفت: به هر روی با همه این تفاصیل هرچند کرونا اولین بحران کشور نبود، اما قطعا یکی از بزرگترین بحران‌ها در یک قرن اخیر در دنیا بود و البته آخرین بحران و آخرین بحران بیولوژیک نیز نخواهد بود، اما لحظه لحظه آن برای ایرانیان در این دوران، افتخار آفرین بود و به رغم همه مصایبش، لحظاتی ماندگار در تاریخ این کشور آفرید.